Het maken van een handpan is meer dan alleen "een kom uitkloppen". Het is een langdurig, nauwgezet proces met een hoge faalkans, waarbij een maker er vaak tientallen of zelfs honderden uren aan moet besteden. Het proces kan worden onderverdeeld in de volgende kernfasen:
Fase 1: Ontwerp en materiaalkeuze
Toonsoortontwerp: Voordat de bouwer begint, moet hij eerst de toonsoort van de handpan bepalen (bijv. D Koerdisch, C Arabisch, enz.). Dit bepaalt de grondtoonhoogte van de middelste noot en de rangschikking en verhouding van de omringende tonen (toonvelden).
Staalkeuze: De meeste handpannen worden doorgaans gemaakt van twee soorten staal:
Genitreerd staal: Dit is het meest gebruikte en hoog aangeschreven materiaal. Het is extreem hard en corrosiebestendig en produceert een helder, langdurig geluid met rijke boventonen. Representatieve merken zijn onder andere PANArt (de maker van de Hang).
Roestvrij staal: Makkelijker te gebruiken, produceert doorgaans een warmere, zachtere klank met een iets snellere vervaltijd. Veel toonaangevende merken gebruiken ook roestvrij staal.
Snijden: De geselecteerde grote stalen plaat wordt plasma- of lasergesneden tot een rond plaatdeel.
Fase 2: Vormgeven
Hydraulisch persen: het platte, ronde blok wordt op een mal geplaatst en met behulp van een enorme hydraulische pers in de iconische vorm van een vliegende schotel geperst, waardoor de eerste contouren van de bovenste (Ding) en onderste (Gu) schalen ontstaan.
Handhameren: Dit is de meest traditionele en artistieke methode (ook gebruikt door PANArt). De vakman vertrouwt volledig op ervaring en gevoel en hamert het blok stukje bij beetje in de uiteindelijke koepelvorm. Deze methode geeft elke handpan zijn unieke karakter.
Fase 3: Toonveldindeling en eerste afstemming
Markeren van de toonvelden: Op de koepel van de bovenste schelp zijn de posities en vormen van de centrale Ding en de omliggende 7-8 toonvelden nauwkeurig gemarkeerd, overeenkomstig de ontworpen stemming.
Hameren: Met behulp van hamers van verschillende vormen en een ijzeren hamerkop wordt het gemarkeerde gebied ingedeukt, waardoor het initiële toonhoogtebereik wordt gevormd. De diepte, vorm en kromming van elke inkeping beïnvloeden de uiteindelijke toonhoogte en klankkleur.
Fase 4: Fine Tuning – De kern en moeilijkste stap
Dit is het meest veeleisende onderdeel van het productieproces, dat de vaardigheid en het gehoor van de maker vereist, het langst duurt en de hoogste uitvalskans heeft. Stemmen gebeurt niet door schroeven aan te draaien; er wordt gehamerd om de interne spanningen in het metaal te veranderen en zo de toonhoogte te veranderen.
Normaliseren: Na de eerste vorming ondergaat de stalen schaal aanzienlijke interne spanning door hameren, waardoor deze hard en broos wordt. De fabrikant verhit de schaal tot een specifieke temperatuur (ongeveer 800-900 °C) en koelt deze vervolgens langzaam af om de spanningen te verlichten en het staal te verzachten, ter voorbereiding op de daaropvolgende fijnafstelling.
Hamer stemmen:
De maker bevestigt de behuizing aan een speciaal daarvoor bestemde standaard, registreert het geluid van elke noot met een monitormicrofoon en analyseert de grondfrequentie en boventoonreeks met behulp van spectrumanalysesoftware.
Ze gebruiken speciaal vervaardigde kleine hamertjes om heel zachtjes op specifieke plekken in het register te slaan.
Slagen op het midden van het register (de kroon) verlagen doorgaans de toonhoogte.
Aanslagen op de rand van het register (de schouder) zorgen doorgaans voor een hogere toonhoogte.
Dit proces vereist duizenden repetitieve fijnafstemmingscycli. Het doel is niet alleen om de grondtoon van elk register nauwkeurig te laten klinken, maar ook om de boventonen zuiver, rijk en harmonieus over de registers te laten resoneren. Een goede bouwer stemt niet alleen individuele noten, maar ook het hele klankbeeld en de resonantie van het instrument.
Fase 5: Montage en eindbehandeling
Lijmen: De boven- en onderschaal worden aan elkaar gelijmd, meestal met zeer sterke epoxylijm. De afdichting en sterkte van de verbinding zijn cruciaal en beïnvloeden de resonantie en duurzaamheid.
Nitreren (bij gebruik van genitreerd staal): De geassembleerde pan wordt in een speciale oven geplaatst en stikstofgas wordt onder hoge temperaturen ingebracht. Stikstofatomen dringen door in het staaloppervlak en vormen een extreem harde en slijtvaste nitridelaag. Dit proces vergrendelt uiteindelijk de pek, die nauwelijks verandert bij het volgende strijken. Dit is de reden waarom genitreerde stalen pannen zo stabiel en duurzaam zijn.
Afwerking: Het oppervlak wordt gereinigd, gepolijst of verouderd om het zijn uiteindelijke uiterlijk te geven.
Laatste kwaliteitscontrole: De panmaker voert een laatste, grondige inspectie uit van de toonhoogte, klank, het uiterlijk en het gevoel van het instrument om er zeker van te zijn dat het voldoet aan de fabrieksnormen.
Raysen handpan-maakproces:
https://youtu.be/H7Fd4OWj-cY?si=rWPfis2RbCEMpZDq
